volksgezondheid

De vaccinatiegraad – het percentage gevaccineerde kinderen ten opzichte van het aantal dat gevaccineerd had kunnen worden in een geboortecohort – is in de regio Haaglanden, en in Den Haag in het bijzonder, de afgelopen jaren flink gedaald. Een hoge vaccinatiegraad beschermt tegen potentieel (levens)gevaarlijke infectieziekten. Kinkhoest- en mazelenuitbraken die in Den Haag in 2024 plaatsvonden, waren moeilijk in te dammen, omdat de vaccinatiegraad in sommige delen van de stad al jaren te laag is. Om het tij te keren is in 2024 in Den Haag de aanpak Laagdrempelig voorlichten en vaccineren gestart vanuit de gemeente, jeugdgezondheidszorg (JGZ) en GGD Haaglanden. Dit heeft er onder andere al voor gezorgd dat ouders inmiddels op alle 9 CJG-locaties terechtkunnen om ook kinderen ouder dan 4 jaar te laten vaccineren. Hier wordt door ouders positief op gereageerd. Verder is er gestart met laagdrempelige voorlichtingen in onder andere buurthuizen en scholen. Ook voor de andere gemeenten in de regio Haaglanden is er een aanpak in de maak.

Vaccinatiegraad is ongekend en zorgwekkend laag

Het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) beschermt tegen potentieel ernstige infectieziekten, waaronder kinkhoest en mazelen. Een hoge vaccinatiegraad is belangrijk, omdat kinderen dan bij een infectie niet of minder (ernstig) ziek worden. Bovendien beschermt een hoge vaccinatiegraad via groepsimmuniteit ook kwetsbare groepen die (nog) niet gevaccineerd kunnen worden, zoals zuigelingen jonger dan 14 maanden of mensen met afwijkingen aan het immuunsysteem. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert daarom een algemene vaccinatiegraad van 90% en voor mazelen 95%.


Sinds 2016 daalt de vaccinatiegraad in Nederland en Haaglanden. 1 Na een korte stabilisatie vond er, gedurende en na de COVID-19-pandemie, wederom een flinke daling plaats (figuur 1). Als algemene oorzaken worden vaak genoemd: de verspreiding van desinformatie, het groeiende wantrouwen richting gezondheidsprofessionals en experts, beperkte taalvaardigheid, groepsdruk, onbekendheid met (het gevaar van) de ziekten en praktische belemmeringen zoals moeilijk een afspraak kunnen maken of vaccineren op een lastig bereikbare locatie. 2, 3 In Den Haag is de vaccinatiegraad ongekend en zorgwekkend laag met voor BMR (bof, mazelen, rodehond) en DKTP (difterie, kinkhoest, tetanus en polio) bij zuigelingen respectievelijk 83% en 80,6%, en voor DTP en BMR onder schoolkinderen lager dan 70%. Bovendien is de vaccinatiegraad in sommige Haagse wijken met veel opgroeiende kinderen nog lager, wat direct heeft bijgedragen aan de bof- en mazelenuitbraak in Den Haag (zie kader). 4


Sinds 2022 kunnen vaccinaties anoniem worden geregistreerd, wat het nauwkeurig monitoren van de vaccinatiegraad bemoeilijkt. Anonieme vaccinaties kunnen niet in de data-analyse worden gebruikt, waardoor de exacte vaccinatiegraad niet meer is te berekenen. Het RIVM stelt dat in de regio JGZ-ZHW (Jeugdgezondheidszorg Zuid-Holland West, waar alle gemeenten in Haaglanden, behalve Den Haag onder vallen) gemiddeld 4,3% en bij Centrum Jeugd en Gezin (CJG) Den Haag 1,7% van de vaccinaties anoniem is doorgegeven, hoewel het percentage per vaccinatie varieert. 5

Figuur 1 Vaccinatiegraad BMR zuigelingen (2-jarigen), gemeenten Haaglanden, 2010-2024 (bron: https://statline.rivm.nl/)

Aanpak ‘Laagdrempelig voorlichten en vaccineren’ gemeente Den Haag

De gemeente Den Haag ontwikkelt, in samenwerking met JGZ, GGD Haaglanden en andere partners, een nieuwe aanpak om de vaccinatiegraad te verhogen. Het programma is gestart met de focus op de stadsdelen Laak, Escamp en Centrum, waar de vaccinatiegraad het laagst is, de meeste kinderen wonen en de kans op uitbraken het grootst is. In deze 3 stadsdelen geeft een team van 11 verpleegkundigen en artsen van de JGZ en de GGD, voorlichting op scholen, in wijkcentra en op andere locaties in de wijk. Door zo laagdrempelig en toegankelijk mogelijk voor te lichten, kunnen ouders de afweging om hun kind te laten vaccineren, baseren op betrouwbare kennis. Dit programma sluit aan bij andere preventie-initiatieven vanuit de Haagse Preventieaanpak. Een eerste concrete opbrengst van dit programma is dat ouders sinds dit jaar op alle 9 CJG-locaties, meerdere dagen per week terechtkunnen om niet alleen de jongste kinderen, maar ook hun kind van 4 jaar of ouder te laten vaccineren. Verder zijn in oktober 2024 ook jongeren op een praktijkschool gevaccineerd (zie inzet). Als laatste start in het najaar van 2024 een proef om aanstaande moeders in de verloskundigenpraktijk te vaccineren met de maternale kinkhoestvaccinatie (MATK; 22-weken prik). Daarmee wordt de baby via antistoffen van de moeder direct na de geboorte beschermd tegen kinkhoest. De gemeente werkt nauw samen met huisartsen(koepels), verloskundigenpraktijken en kinderdagverblijven om hun behoeften in kaart te brengen en ervoor te zorgen dat zij ouders direct kunnen doorverwijzen naar de JGZ.

Nieuwsbericht AD.nl over vaccinaties op Haagse praktijkschool De Einder 11

Aanpak andere gemeenten in de regio Haaglanden

De dalende vaccinatiegraad is een serieuze bedreiging voor de volksgezondheid in alle gemeenten in Haaglanden. JGZ-ZHW werkt daarom intensief samen met GGD Haaglanden aan een nieuwe aanpak om ook in de andere 8 gemeenten de vaccinatiegraad te verhogen. De onderliggende oorzaak van de dalende vaccinatiegraad kan echter verschillen per gemeente, of zelfs per wijk. Om zoveel mogelijk maatwerk te leveren starten er, onder begeleiding van professionals van JGZ en GGD, in wijken met een lage vaccinatiegraad open groepsgesprekken met ouders van ongevaccineerde kinderen. Op basis van deze inzichten, en in samenspraak met betrokken ouders en bestaande netwerken van professionals, worden in een volgende fase interventies ontwikkeld om deze belemmeringen om te vaccineren zoveel mogelijk weg te nemen. De aanpak kan hierdoor dus per wijk verschillen. Waar mogelijk worden de ervaringen uit het programma van Den Haag ingezet.

Uitbraken van infectie­ziekten nemen toe: mazelen in Haaglanden

Van juni t/m augustus 2024 zijn er in de regio Haaglanden 47 gevallen van de mazelen gemeld. Deze waren voor het grootste deel gerelateerd aan een uitbraak in het centrum van Den Haag. De uitbraak trof voornamelijk kinderen jonger dan 12 jaar en 90% van de gevallen was niet gevaccineerd. Dit is zorgelijk, omdat jonge kinderen een verhoogd risico hebben op ernstige complicaties na besmetting. Zo werden ook bij deze uitbraak 3 kinderen vanwege complicaties opgenomen in een ziekenhuis.


Mensen die in contact zijn geweest met mazelen kunnen zich achteraf alsnog beschermen door vaccinatie. Helaas maakten weinig mensen van deze mogelijkheid gebruik, wat het beheersen van de uitbraak bemoeilijkte. Binnen gezinnen met een ziektegeval werd vrijwel altijd ieder ongevaccineerd gezinslid ook ziek. Ouders kregen het verzoek hun besmettelijke kinderen thuis te houden en contact met andere jonge kinderen of zwangere vrouwen te vermijden, die meer risico lopen om ernstig ziek te worden. Veel ouders werkten hieraan mee.


Deze uitbraak illustreert de snelheid waarmee een virus zoals mazelen zich kan verspreiden wanneer er onvoldoende mensen beschermd zijn. Dit soort uitbraken zullen met de dalende vaccinatiegraad alleen maar toenemen.

RVP-vaccinaties: waarom zijn ze zo belangrijk?

Mazelen kan leiden tot hersenschade en zelfs overlijden

Een mazeleninfectie kenmerkt zich door hoge koorts, verkoudheidssymptomen en een typische huiduitslag. Het kan leiden tot complicaties zoals een long-, oor- en hersenontsteking, resulterend in blijvende gehoorschade, hersenschade of zelfs overlijden. 6 Een hersenontsteking kan in zeldzame gevallen bovendien pas jaren na de initiële infectie optreden. In 2013 is een 17-jarige jongen overleden aan de gevolgen van een mazelen-infectie op 4-jarige leeftijd. Hij was niet gevaccineerd. 7


Onvruchtbaarheid door bof

Bof manifesteert zich door koorts, algehele malaise en in veel, maar niet alle gevallen een opgezwollen gezicht ten gevolge van opgezwollen speekselklieren. In sommige gevallen kan het virus zorgen voor ontstekingen in de hersenen of leiden tot doofheid. Een ontsteking van de zaadballen of eierstokken leidt in zeldzame gevallen tot onvruchtbaarheid. 8


Rodehond vergroot kans op miskraam en is gevaarlijk voor ongeboren kind

Rodehond is met name gevaarlijk voor zwangere vrouwen. Zo vergroot rodehond de kans op een miskraam of op blindheid, doofheid en/of ontwikkelingsachterstanden bij het ongeboren kind. 9 Ten gevolge van een rodehondinfectie tijdens de zwangerschap van haar moeder, koningin Juliana, raakte prinses Christina aan 1 oog volledig blind en zeer slechtziend aan het andere.


Ademnood door kinkhoest

Kinkhoest begint met verkoudheidsklachten, die overgaan in hevige, langdurige hoestbuien met een gierende ademhaling. Vooral jonge baby’s lopen gevaar en meer dan de helft van de geïnfecteerde baby’s belandt in het ziekenhuis als gevolg van ademnood, blauw aanlopen en uitputting door hoestaanvallen.In 2024 was er landelijk een grote toename in het aantal gevallen van kinkhoest, waaraan 6 baby’s zijn overleden. Bovendien overleden 2 mensen ouder dan 70 jaar en 1 van 60 jaar. 10 Ook in Den Haag en omstreken moesten veelal ongevaccineerde baby’s worden opgenomen in het ziekenhuis. Vrijwel geen van de moeders was tijdens de zwangerschap gevaccineerd tegen kinkhoest.

Wilt u reageren?
Mail de auteurs of de redactie

Dankwoord

Graag bedanken de auteurs Marjolein Donker, epidemiologisch onderzoeker bij GGD Haaglanden, voor het maken van de visualisatie.

 Over de auteurs

N.J.H.M. Gerrits, MSc, PhD, senior epidemiologisch onderzoeker, afdeling Epidemiologie en Beleidsadvies, GGD Haaglanden; E. Koenen, MA, senior beleidsadviseur Jeugdgezondheidszorg, gemeente Den Haag; T. Creton, MSc, programmamanager Verhogen Vaccinatiegraad, gemeente Den Haag; L.L.E de Vos Klootwijk, MSc, epidemiologisch onderzoeker, afdeling Algemene Infectieziektebestrijding en Reizigerszorg, GGD Haaglanden; M.W.F. Petrignani, MD, arts Maatschappij en Gezondheid (M&G) infectieziektebestrijding, medisch coördinator afdeling Algemene Infectieziektebestrijding en Reizigerszorg, GGD Haaglanden; M. Mattousch, MD, MPH, arts M&G, Adviseur Medische Kwaliteit, Centrum Jeugd en Gezin (CJG/JGZ); A.A. de Graaf, MPH, MPM, projectmanager Verhogen Vaccinatiegraad, GGD Haaglanden.


E-mail: niels.gerrits@ggdhaaglanden.nl

Referenties

  1. Berns M, De Ridder-Hagenaars V, Gerrits N, Van der Zande D, Koolhaas C. Vaccinatiegraad Rijksvaccinatieprogramma kinderen en jongeren in Haaglanden. Epidemiologisch Bulletin 2021, 56 (4): 16-22. Hier online beschikbaar.
  2. Van Lier EA, Hament J-H, et al. Vaccinatiegraad Rijksvaccinatieprogramma Nederland Verslagjaar 2024. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; 2024 (RIVM-rapport 2024-0044). Hier online beschikbaar.
  3. RIVM. Literatuuronderzoek Sociovax: Vaccinatiebereidheid en vaccinatiedeelname [Online]. (Bezocht op 4 nov 2024); Hier online beschikbaar.
  4. Gerrits N, Donker M, De Ridder-Hagenaars V, Berns M. Adviesrapport verhogen RVP vaccinatiegraad Den Haag. Den Haag: GGD Haaglanden; 2022. Hier online beschikbaar. 
  5. Gerrits N, De Vos Klootwijk L, Donker M. RVP vaccinatiegraad Den Haag per stadsdeel en wijk; verslagjaar 2024. Den Haag: GGD Haaglanden; 2024. Hier online beschikbaar.
  6. RIVM. Mazelen [Online]. (Bezocht op 4 nov 2024); Hier online beschikbaar.
  7. Hepp DH, Van Dijk K, Stam CJ, Van Oosten BW, Foncke EM. Progressieve cognitieve stoornissen bij een 17-jarige. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 2015, 159: artikel A8490. Hier online beschikbaar.
  8. RIVM. Bof [Online]. (Bezocht op 4 nov 2024); Hier online beschikbaar.
  9. RIVM. Rodehond [Online]. (Bezocht op 4 nov 2024); Hier online beschikbaar.
  10. RIVM. Kinkhoest [Online]. 2024 (Bezocht op 4 nov 2024); Hier online beschikbaar.
  11. AD.nl. ‘Gevaarlijk lage’ vaccinatiegraad in Den Haag, leerlingen krijgen inenting op school: ‘Dit is nodig’ [Online]. 14 oktober 2024 (Bezocht op 12 nov 2024); Hier online beschikbaar.

De potlucklunch wordt iedere zaterdag georganiseerd rond lunchtijd. Er worden groenten en kruiden uit de tuin gebruikt om gerechten te bereiden. Aanvullend nemen stadstuinders zelf ingrediënten of gerechten mee om te delen tijdens de lunch.