Ton van Dijk presenteerde GGD Haaglanden als de partij waarmee gemeenten hun voordeel konden doen. ‘Benut ons!,’ luidde zijn oproep, want met een overvloed aan kennis en ervaring in huis was en is GGD Haaglanden een autoriteit op het gebied van publieke gezondheid. Maken de gemeenten inmiddels gebruik van alles wat de GGD te bieden heeft?

Annette de Boer: ‘In de 5 jaar dat ik als DPG van GGD Haaglanden werk, merk ik dat onze banden met gemeenten steeds sterker zijn geworden. Op alle niveaus, dus zowel bestuurlijk als in de uitvoering.’

Marieke van Bijnen: ‘Dat ervaar ik ook zo. De gemeenten voelen zich sterk verbonden met GGD Haaglanden en hechten waarde aan een goede gezondheid van de inwoners van Haaglanden. Ze willen er echt werk van maken. We werken allemaal vanuit een brede kijk op gezondheid en verbinden verschillende beleidsterreinen met elkaar.’

Was 10 jaar geleden het versterken van de samenwerking tussen gemeenten en GGD Haaglanden het belangrijkste punt, of waren er zaken die Ton van Dijk in het interview niet benoemde, maar die achteraf gezien toch ook aandacht nodig hadden?

Annette: ‘In het interview viel mij niet zozeer dat “benut ons” op, maar Ton van Dijks nadruk op regie over de eigen gezondheid. Bijvoorbeeld dat de maatschappij bij de hulpverlening aan dakloze personen, best van hen een tegenprestatie mocht verwachten. Nu zeggen we: als individu ben je niet altijd in staat om je gezondheid te regisseren. Daarom hebben we maatregelen (zoals Haagse Aanpak Gezond Gewicht en voorlichting over mondgezondheid, red.) die goed zijn voor de gezondheid van ons allemaal. We benadrukken collectieve preventie (gericht op de totale bevolking, red.) en willen niet dat mensen om wat voor reden dan ook buiten de boot vallen. Niemand heeft het tegenwoordig nog over een tegenprestatie.’

Maar het kabinet heeft bezuinigingen aangekondigd. Komt de collectieve preventie daardoor in gevaar?

Marieke: ‘Ik ben bang van wel. Gezondheid wordt waarschijnlijk weer meer ieders eigen verantwoordelijkheid. Maar zoals Annette al zei, niet iedereen kan die goed dragen.’

Annette: ‘De individualisering slaat steeds verder door en daar maak ik me zorgen over. We moeten een sociaal netwerk in stand zien te houden, want we hebben elkaar nodig voor een gezond en prettig leven. Tegelijkertijd hoeven we de individuele verantwoordelijkheid ook niet helemaal van tafel te vegen. Er zijn genoeg mensen die zelfredzaam zijn en die moeten we aanmoedigen om goed voor zichzelf en elkaar te zorgen. Zelfredzaamheid is voor mij dus niet iets van het individu, maar van de groep. GGD Haaglanden werkt ook volgens deze filosofie: samen met gemeenten, andere partners en inwoners zorgen we voor basisgezondheidszorg, waarvan iedereen gebruik kan maken. We dringen niemand een cursusje gezond leven op, het gaat om het samen bouwen aan collectieve preventie.’

Tijdens de coronacrisis draaide het niet om het collectief, maar om isolatie en beperkingen. Hoe heeft dat het werk van de GGD beïnvloed?

Marieke: ‘Ik wil nog even kwijt dat het algemeen bestuur en de gemeente trots zijn op GGD Haaglanden. De geleverde prestaties ten tijde van corona zijn ongekend. Het werk ging dag en nacht door, ook in het weekend. We wisten dat er ooit een pandemie zou uitbreken, maar hoe groot de impact zou zijn konden we ons vooraf niet voorstellen.’

Annette: ‘Ik ben ook ongelooflijk trots. Toen de crisis uitbrak, richtten alle medewerkers zich direct op de coronabestrijding. Ze waren enorm flexibel.’

Marieke: ‘Maar voor de samenleving is corona alweer iets uit het verleden, terwijl de crisis wel haar sporen heeft nagelaten. Denk aan alle jongeren met mentale problemen.’

Annette: ‘De gevolgen zijn zo groot. Naast de jongeren die hebben geleden onder de beperkingen, waren veel mensen eenzaam en kwamen bedrijven in de problemen. Achteraf bekeken hadden we als GGD luider moeten laten horen dat de maatregelen ernstige gevolgen zouden hebben voor grote groepen Nederlanders.’

En nu zijn er bezuinigingen op de pandemische paraatheid aangekondigd. Het kabinet zou toch beter moeten weten.

Annette: ‘Het zou enorm zonde zijn, als al het werk dat we in de pandemische paraatheid hebben gestoken, door de bezuinigingen straks voor niets blijkt te zijn geweest.’

Marieke: ‘Als er weer een pandemie uitbreekt, ben ik bang dat we hierdoor opnieuw het wiel zullen moeten uitvinden. En dat doet geen recht aan alle inspanningen die tijdens de coronacrisis zijn gedaan. Ik heb daar moeite mee.’

Om terug te komen op de bezuinigingen op preventie. Wat voor gevolgen heeft dat voor het werk van de GGD?

Annette: ‘We gaan hierbij uit van wat er nog wel kan, samen met de gemeenten en de inwoners. En ter relativering: de gemeenten zijn de Rijksoverheid niet. Zij kunnen andere keuzes maken, hoewel er natuurlijk wel minder geld beschikbaar is. De Wet publieke gezondheid blijft hoe dan ook overeind, dus onze publieke taak is niet in het geding.’

Laten we weer even terugblikken. In 2017 is jeugdgezondheidszorg Den Haag weggehaald bij de GGD en naar JGZ Den Haag gegaan. Hoe kijken jullie terug op die beslissing?

Marieke: ‘Dat gaat goed, maar vraagt in de praktijk wel extra inspanning en afstemming, omdat de GGD wettelijke verplichtingen heeft als het om jeugdgezondheidszorg gaat. Zo zijn JGZ Den Haag en JGZ Zuid-Holland West verantwoordelijk voor het vaccineren van kinderen. Nu er steeds minder kinderen worden ingeënt, is het niet alleen de taak van de JGZ, maar ook van de GGD om de vaccinatiegraad te verhogen.’

Zou de jeugdgezondheidszorg moeten terugkeren naar GGD Haaglanden?

Annette: ‘Dat zou ik graag willen, maar de huidige verdeling is nou eenmaal een gegeven. De samenwerking tussen GGD en JGZ verloopt trouwens steeds beter. Deze ervaring leert ons ook dat we goed kunnen samenwerken met andere organisaties.’

In het interview van 10 jaar geleden vertelde Ton van Dijk over de Nuclear Summit in Den Haag. De GGD coördineerde toen de huisartsenzorg voor de deelnemende delegaties. Volgend jaar is in Den Haag de NAVO-top. Is de GGD al gebeld?

Annette: ‘Er zijn hierover nog geen concrete afspraken gemaakt. Maar we kunnen snel een goed functionerend systeem op poten zetten, dat is wel gebleken tijdens corona en bij de opvang van Oekraïense vluchtelingen. We mogen wat dat betreft meer lef tonen, want we kúnnen dit. Het is dan ook fijn dat we sinds corona in de media meer naar voren kunnen brengen wat we doen.’

Marieke: ‘De GGD krijgt een steeds grotere rol. Dat komt ook omdat de samenleving de afgelopen 10 jaar anders is gaan denken over wat ‘gezond zijn’ inhoudt. Dat gaat niet alleen over de afwezigheid van ziekte, ook de leefomgeving bepaalt hoe gezond iemand is. In Haaglanden vormt bijvoorbeeld luchtverontreiniging een serieuze bedreiging en gemeenten kunnen in samenwerking met de GGD maatregelen nemen om inwoners daartegen te beschermen. Bijvoorbeeld door een school niet naast een drukke weg te bouwen. En om nog een stapje verder te gaan: ‘gezond zijn’ is niet meer genoeg, we vinden nu positieve gezondheid belangrijk. Die draait om veerkracht en eigen regie, waarbij je je lichamelijk en mentaal goed voelt. Ook daarin kan de GGD een belangrijke rol spelen.’

Annette: ‘De GGD is er van de wieg tot het graf als het gaat om de gezondheid van de inwoners van Haaglanden. En soms hebben we een advies dat een gemeente liever niet wil horen, maar dat we hoe dan ook geven.’

Stel, we zitten in 2034 weer bij elkaar. Zal GGD Haaglanden dan nog bestaan?

Annette: ‘Absoluut. Wat er ook gebeurt, wij vormen de brug tussen overheid en zorg. We lossen gezondheidsproblemen op, óf voorkomen die. En die rol zullen we blijven houden. Stel je de meest extreme situatie voor, dat alle budgetten op zijn. Dan nog zijn gemeenten verantwoordelijk voor primaire taken als infectieziektebestrijding en lijkschouw. En daar hebben ze de GGD voor nodig.’

Marieke: ‘Ik hoop dat we de gezondheidsverschillen tussen inwoners in onze regio verder kunnen verkleinen. Helaas worden mensen en middelen in de zorg steeds schaarser. Daarom zijn zelfredzaamheid en veerkracht belangrijk. Mensen moeten beseffen wanneer ze wel én niet naar de dokter moeten gaan, zodat er tijd en geld beschikbaar zijn voor degenen die echt hulp nodig hebben.’

Annette: ‘Ik wil me ook sterk maken voor het behoud van specifieke deskundigheid bij de GGD. Want ook al hebben we een zelfredzame samenleving, we kunnen nooit zonder de specialisten.’

Marieke: ‘Zeker nu de samenleving steeds meer leunt op de meningen van vloggers, bloggers en ChatGPT. De GGD is betrouwbaar en onafhankelijk.’

Annette: ‘Daar hoort bij dat we effectief moeten omgaan met gemeenschapsgeld. Dan doen we over 10 jaar nog steeds waarvoor GGD Haaglanden ooit is opgericht: het bewaken, beschermen en bevorderen van de gezondheid van de inwoners van de regio Haaglanden.’