Gezondheidsschade door luchtvervuiling in Haaglanden hoger dan gemiddeld in Nederland

Luchtverontreiniging geeft in Nederland van alle milieufactoren de grootste ziektelast: het veroorzaakt 3,5 procent van het totaal. 2 Dit is vergelijkbaar met de ziektelast veroorzaakt door overgewicht. De negatieve invloed hiervan op de gezondheid van inwoners in Haaglanden, is hoger dan gemiddeld in Nederland, blijkt uit onderzoek van de afdeling Leefomgeving van GGD Haaglanden. 1 De gezondheidsschade van luchtvervuiling is voor een inwoner van Haaglanden in het jaar 2019 gemiddeld vergelijkbaar met de schade veroorzaakt door het meeroken van 5 sigaretten per dag. Het gemiddelde is voor Nederland lager, namelijk 4,6 sigaretten per dag. Dit leidt ertoe dat inwoners van deze regio vroegtijdiger overlijden door luchtvervuiling (12,4 maanden) dan gemiddeld in Nederland (11,2 maanden). Met name de kwaliteit van leven gaat door luchtvervuiling achteruit. Zo veroorzaakt en verergert luchtvervuiling hart- en vaatziekten en longziekten zoals longkanker, astma en COPD. Sommige groepen zijn daarbij extra gevoelig (zie kader).

Het onderzoek laat ook zien in welke buurten de luchtkwaliteit beter is, en waar nog extra maatregelen genomen moeten worden. Vooral op dichtbevolkte plekken in de regio, zoals het centrum van Den Haag, zijn de concentraties van ongezonde stoffen in de lucht nog hoog. Er is vanwege de impact van de coronaperiode op de luchtkwaliteit in 2020 en 2021, gekeken naar de situatie in het jaar 2019. Van het jaar 2022 zijn de cijfers nog niet gepubliceerd. 10

Aan de hand van de blootstellingsconcentraties NO₂ en PM10 in de gemeenten in Haaglanden is berekend hoeveel dagen inwoners vroegtijdig overlijden. Dit is vergeleken met het Nederlands gemiddelde. In figuur 2 is te zien dat het aantal dagen dat inwoners in Haaglanden gemiddeld eerder overlijden door luchtvervuiling op 375 dagen ligt. Gemiddeld in Nederland is dit 341 dagen. Van de 375 dagen die inwoners van de regio Haaglanden gemiddeld minder leven, kunnen 137 dagen worden toegeschreven aan de langdurige blootstelling aan NO₂, en 231 dagen aan blootstelling aan PM10. Gemiddeld voor Nederland gaat het om respectievelijk 110 dagen voor NO₂, en 222 voor PM10. 1

In tabel 1 zijn de berekende gezondheidseffecten van luchtvervuiling in Haaglanden te zien. Hoge blootstelling aan NO₂ in Haaglanden leidt naast vroegtijdige sterfte tot meer astma bij kinderen. Bij 23,1 procent van de kinderen met astma is luchtvervuiling de oorzaak van het ontstaan van deze ziekte. Landelijk ligt dit gemiddeld lager: in heel Nederland is bij 19,1 procent van de kinderen met astma het ontstaan daarvan te relateren aan luchtvervuiling. In totaal gaat het in de regio Haaglanden jaarlijks om 449 kinderen die astma krijgen als gevolg van hoge blootstelling aan NO₂. De hoge blootstelling aan NO₂ heeft ook een negatief effect op de longcapaciteit van kinderen. De gemiddelde afname van de longcapaciteit van kinderen tussen de 0 en 18 jaar is in Haaglanden hoger dan gemiddeld in Nederland. Dit komt naast de hoge blootstelling aan NO₂ ook deels door de blootstelling aan fijnstof.

Fijnstof veroorzaakt van alle luchtverontreinigende stoffen de grootste ziektelast. 4 Langdurige blootstelling aan fijnstof veroorzaakt vroegtijdig overlijden, hart- en vaatziekten, longkanker en een lager geboortegewicht bij baby’s. 7 De grootte van de (fijnstof)deeltjes is bepalend voor de gezondheidseffecten: hoe fijner het deeltje, hoe verder het in het lichaam doordringt. Met name PM2,5 heeft een negatieve invloed op de gezondheid, omdat deze deeltjes tot in de bloedbaan kunnen doordringen. Met behulp van de GGD-rekentool is berekend dat 19 procent van het totaal aantal jaarlijkse hartinfarcten in deze regio te relateren is aan de langdurige blootstelling aan PM2,5. Dit komt overeen met meer dan 800 inwoners per jaar. Ook krijgen iets meer dan 200 mensen in Haaglanden jaarlijks een beroerte door blootstelling aan PM2,5 (9,3 procent van het totaal aantal beroertes).

In de regio Haaglanden was de blootstelling aan NO₂ in 2019 hoger dan gemiddeld in Nederland. Ook in vergelijking met de rest van Europa was Haaglanden 1 van de regio’s met een relatief hoge blootstelling aan NO₂. 8 Figuur 3 geeft de blootstelling in Haaglanden per buurt weer. De concentraties waren het hoogst in de buurten in en rondom het centrum van Den Haag. De laagste concentraties op buurtniveau zijn vastgesteld in Wassenaar. De blootstellingsconcentraties verschillen op buurtniveau aanzienlijk van elkaar. Dit komt door verschillen in lokale bronnen en in afstanden van woningen tot een bron. Geen enkel adres in de regio voldoet echter aan de gezondheidskundige advieswaarden van de WHO (van 10 µg/m³). Dus ook op plekken waar het beter is, is nog steeds gezondheidsschade te verwachten. 9

In vergelijking met de rest van Nederland, is de blootstelling in de regio Haaglanden aan fijnstof (PM10) iets hoger dan gemiddeld. In Haaglanden was dit gemiddelde voor PM10 18,3 µg/m³ in 2019 en landelijk 17,6 µg/m³. Vooral in de dichtbevolkte buurten van de regio zijn de cijfers hoger dan het Nederlands gemiddelde en ook dan het gemiddelde in de regio. In het centrum van Den Haag is de blootstelling aan fijnstof het hoogst van alle buurten in Haaglanden, zoals is te zien in figuur 4. Dit geldt zowel voor PM10 als PM2,5 (figuur 5). Ook in het centrum van Delft is de blootstelling aan PM10 en PM2,5 hoger dan elders in de regio. De blootstellingsconcentraties voor PM10 en PM2,5 in Haaglanden liggen fors hoger dan de gezondheidskundige advieswaarden die de WHO bepaalde in 2021 (respectievelijk 15 µg/m³ en 5 µg/m³). 9

De gezondheidsschade is in Haaglanden gemiddeld hoger dan in de rest van Nederland doordat veel inwoners in de regio worden blootgesteld aan hogere concentraties van de meest schadelijke stoffen: stikstofdioxide (NO₂) en fijnstof (PM10). Voor een deel stoten lokale bronnen deze stoffen uit, waarvan de belangrijkste in regio Haaglanden zijn:

1. het wegverkeer (uitstoot van stikstofdioxide én fijnstof);
2. mobiele werktuigen die onder andere in de bouw worden gebruikt (stikstofdioxide);
3. houtkachels (stikstofdioxide en vooral fijnstof);
4. de landbouwsector, waaronder de glastuinbouw (stikstofdioxide).

Figuren 6, 7 en 8 laten per gemeente de verschillende emissies per bron zien in het jaar 2018. [*]

Om de gezondheid van inwoners te beschermen, is schonere lucht in de regio noodzakelijk. Daarom doet GGD Haaglanden in het onderzoek aanbevelingen aan gemeenten. Ze zet hierbij in op samenwerking, want luchtvervuiling blijft niet hangen binnen de grenzen van een gemeente, maar verspreidt zich ook ver daarbuiten. 11 De 5 aanbevelingen zijn:

1. het komen tot een regionaal actieplan;
2. het nemen van brongerichte maatregelen;
3. het maken van beleid om gevoelige groepen te beschermen;
4. het ondertekenen van het Schone Lucht Akkoord;
5. het samen optrekken met de GGD als verbinder en regionale kennispartner.

Ook inwoners kunnen zichzelf beschermen en bijdragen aan een betere luchtkwaliteit. Er zijn simpele maatregelen zoals vaker de fiets nemen en kiezen voor een schone route, zoals een parallelweg met minder verkeer. En voor langere afstanden per openbaar vervoer te reizen in plaats van met de auto. Ook het uitlaten van de houtkachel of de barbecue draagt bij aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Want elke verbetering van de luchtkwaliteit, hoe klein ook, is gezondheidswinst.  

Het volledige rapport is hier beschikbaar.