volksgezondheid
Van alle milieufactoren heeft luchtverontreiniging het grootste negatieve effect op de gezondheid. Omdat lucht zich niets aantrekt van gemeentegrenzen, is het belangrijk om regionaal samen te werken in het verminderen van blootstelling aan schadelijke stoffen in de lucht. Het Algemeen Bestuur van GGD Haaglanden, waarin de negen gemeenten uit de regio zijn vertegenwoordigd, heeft in 2021 de GGD opdracht gegeven om een regionale samenwerking op te zetten om de luchtkwaliteit te verbeteren. Vanuit deze opdracht heeft de GGD een regionale kernboodschap opgesteld. 1 Lees hier hoe GGD Haaglanden de regionale samenwerking in gang heeft gezet.
Luchtverontreiniging drukt op ziektelast
Hoewel Nederland grotendeels aan de wettelijke normen van luchtkwaliteit voldoet, leiden de huidige niveaus van zowel fijnstof als stikstofdioxide nog steeds tot negatieve gezondheidseffecten. 2 Al bij lage niveaus van luchtverontreiniging treden negatieve gezondheidseffecten op. De gezondheidseffecten van luchtverontreiniging dragen ongeveer evenveel bij aan de ziektelast van Nederland als die van overgewicht, namelijk 5 procent. 3 Daarnaast zorgt een langdurige blootstelling aan de huidige niveaus van stikstofdioxide en fijnstof tot een levensduurverkorting van circa 1 jaar. Van alle sterfgevallen door longkanker valt 11 procent te herleiden naar luchtverontreiniging. 4
Fijnstof dringt diep door in het lichaam, waar het voor gezondheidsschade kan zorgen. Het zorgt er onder andere voor dat je longen minder goed werken en het is schadelijk voor het hart en het vaatstelsel. Bij mensen met hart- en vaatziekten, luchtwegklachten of longziekten, verergert het de klachten. Maar ook voor mensen zonder deze ziekten kan fijnstof zorgen voor gezondheidsklachten. In figuur 1 zijn de verschillende fijnstoffracties te zien en hoe diep deze doordringen in het lichaam.
Luchtvervuiling draagt in Nederland net zoveel bij aan de ziektelast als overgewicht
Figuur 1 Fijnstoffracties van verschillende grootte. Bron: Gezondheidsraad, 2018
Stikstofdioxide erg hoog in regio Haaglanden
Regio Haaglanden is grotendeels verstedelijkt en heeft daarnaast een grote woningbouwopgave. Doordat de beschikbare ruimte beperkt is, verdichten de steden nog meer. Op onderstaande kaarten is te zien dat de concentraties stikstofdioxide (NO2) erg hoog zijn in de regio Haaglanden (figuur 2 en 3). Langs wegen en in stadskernen zijn de concentraties het hoogst. 5 Deze kaarten dateren weliswaar van 2019, maar zijn op dit moment het meest representatief. De nieuwste kaarten zijn van 2020, maar die geven vanwege de coronapandemie een vertekend beeld van de stikstofconcentraties.
Figuur 2 Landelijke concentratiekaart stikstofdioxide 2019 (NO2). Bron: RIVM, 2019
Figuur 3 Regio Haaglanden concentratiekaart stikstofdioxide 2019 (NO2) 5 Bron: RIVM, 2019
Van overkoepelende problematiek naar gezamenlijke aanpak
Om de gezamenlijke inspanning te faciliteren, heeft de GGD een regionaal netwerk van overheidsinstellingen en gemeenteambtenaren in kaart gebracht. De betrokken ambtenaren zijn werkzaam op de afdelingen volksgezondheid, milieu en ruimtelijke ordening. Door middel van verkenningsgesprekken is er geïnventariseerd aan welke thema’s de gemeenten werken óf willen werken. Naast deze thema’s heeft de inventarisatie tot nog meer bevindingen geleid, zoals:
- Er vindt weinig kennisuitwisseling plaats tussen het sociale (Volksgezondheid) en het fysieke domein (Ruimtelijke ordening en Milieu)
- Er is te weinig capaciteit bij de gemeenten voor het thema
In het kader van de opdracht is het netwerk samengebracht tijdens een regiosessie, om te brainstormen over de gezamenlijke aanpak. Tijdens de regiosessie is gebleken hoe divers het onderwerp is. De volgende thema’s spelen in elke gemeente en komen daarom in vervolgsessies aan bod:
- Milieuzones
- Houtstook
- Openbaar vervoer
- Burgerparticipatie en metingen
- De woningbouwopgave
- 80 km op de snelweg
- Herkomst van luchtvervuiling in de regio
– Industrie van de Rotterdamse haven
– Snelwegen - Luchtvervuiling en gezondheid
- De WHO-advieswaarden: hoe gaan we hier mee om in ons beleid?
Uitbreiding van het netwerk
De taak van de GGD op het terrein van leefomgeving, is om gemeenten te adviseren over milieuvraagstukken vanuit een gezondheidsperspectief. Er wordt verder gekeken dan alleen de normen. De samenwerking breidt verder uit, te beginnen met de Omgevingsdienst Haaglanden en provincie Zuid-Holland. Zowel de Omgevingsdienst als de GGD adviseren nu onafhankelijk van elkaar de gemeenten over luchtkwaliteit. Door samenwerking kan er integraal advies worden gegeven. Een sterk netwerk is belangrijk om contact te onderhouden met elkaar, zodat kennis regionaal kan worden uitgewisseld. Dat bevordert het opstellen van beleid.
Regionale samenwerking voorbij luchtkwaliteit
Deze opdracht heeft de basis gelegd voor verdere samenwerking en kennisuitwisseling. Hierdoor kan de GGD doelgerichter adviseren, op een manier die voor de gemeenten werkt. Zowel de fysieke als sociale domeinen binnen de gemeenten zijn enthousiast over dit initiatief van GGD Haaglanden. Het mooie aan deze samenwerking is dat wanneer dit netwerk loont bij luchtkwaliteit, deze aanpak ook voor andere thema’s kan worden ingezet. Het is belangrijk om kennis te delen en de krachten te bundelen, om deze domein overstijgende, aan leefomgeving gerelateerde thema’s aan te pakken. De komende twee jaar zal een beleidsadviseur van de GGD verder werken aan deze samenwerking.
Wilt u reageren op dit artikel?
Mail de redactie.
Over de auteur
I. Bouwman, trainee gemeente Den Haag
E-mail: ilse.bouwman@denhaag.nl
Referenties
- GGD Haaglanden. Regionale kernboodschap Luchtkwaliteit [Online]. 2022 (bezocht op 25 jan 2023); Beschikbaar op URL: https://gezondheidsgids.ggdhaaglanden.nl/handlers/ballroom.ashx?function=download&id=149
- RIVM. Gezondheidseffecten van luchtverontreiniging [Online]. 2018 (bezocht op 01 dec 2022); Beschikbaar op URL: https://www.rivm.nl/ggd-richtlijn-medische-milieukunde-luchtkwaliteit-en-gezondheid/gezondheidseffecten-luchtverontreiniging
- Gezondheidsraad. Gezondheidswinst door schonere lucht [Online]. 2018 (bezocht op 01 dec 2022); Beschikbaar op URL: https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2018/01/23/gezondheidswinst-door-schonere-lucht
- RIVM. Gezondheidseffecten van luchtverontreiniging in context [Online]. 2013 (bezocht op 25 jan 2023); Beschikbaar op URL: https://www.rivm.nl/ggd-richtlijn-medische-milieukunde-luchtkwaliteit-en-gezondheid/gezondheidseffecten-luchtverontreiniging/context-gezondheidseffecten-luchtverontreiniging
- RIVM. Atlas Leefomgeving [Online]. 2021 (bezocht op 10 jan 2023); Beschikbaar op URL: https://www.atlasleefomgeving.nl/kaarten
Sumona: Suïcidepreventie, monitoring en nazorg
Dankzij het vernieuwde suïcidepreventieprogramma Sumona (Suïcidepreventie, monitoring en nazorg) verbetert ook in Haaglanden de regionale samenwerking in de keten rond suïcidepreventie. De werkwijze is dat oplettende hulpverleners binnen en buiten de zorg personen met een verhoogd suïciderisico (bijvoorbeeld met suïcidale gedachten of na een suïcidepoging) kunnen signaleren en – met hun toestemming – aanmelden in een hiervoor ontwikkeld online-monitoringssysteem. Een aangemelde persoon komt vervolgens in contact met een casemanager en krijgt een jaar lang vaste monitoringscontacten (elke drie maanden). De casemanager biedt laagdrempelig contact, een luisterend oor en leidt toe naar passende zorg en hulp in het medisch en/of sociaal domein. Hij is tevens de schakel tussen de cliënt, behandelaar en andere hulpverleners. Door monitoring van suïcidaal gedrag en mogelijke risico’s voor de cliënt wordt zorg op maat geleverd. Daarnaast is er aandacht voor naasten en de mogelijkheid tot lotgenotencontact. Met deze integrale aanpak streeft Sumona naar een Nederland met minder suïcides en suïcidepogingen.
De Sumona-aanpak is gebaseerd op vijf kernelementen:
1. Vroegtijdig signaleren van de doelgroep;
2. Ontwikkelen van een domein-overstijgende ketenaanpak;
3. Het bieden van vaste monitoringscontacten en/of casemanagement op maat;
4. Cliënten en hun naasten toeleiden naar passende zorg en ondersteuning (indien gewenst);
5. Ondersteunen door de inzet van ervaringsdeskundigheid en lotgenotencontact.
Ontstaan
Dankzij ZonMw subsidie hebben Indigo Haaglanden, Indigo Rijnmond en GGz Breburg van september 2020 tot en met september 2021 het vernieuwde suïcidepreventieprogramma Sumona ontwikkeld.18,19
Dit programma is gebaseerd op SuNa (Suïcidepoging Nazorg) en SUPREMOCOL (Suïcidepreventie door Monitoring en Collaborative care). SuNa richt zich op personen die gezien worden bij de Spoed Eisende Hulp na een suïcidepoging.20 Dit programma is ontwikkeld door Indigo Haaglanden en GGD Haaglanden en is tevens geïmplementeerd door Indigo Rijnmond.20,21 SUPREMOCOL is ontwikkeld door GGz Breburg en richt zich op personen met suïcidale gedachten die vroeg gesignaleerd worden door hulpverleners binnen en buiten de zorg.22,23 De komende periode wordt Sumona in stappen geïmplementeerd in onder andere Haaglanden.18,19
Sumona en huisartsen
Sumona kan huisartsen handvatten bieden in het begeleiden van personen die suïcidaal gedrag vertonen (zowel acuut als niet-acuut). In acute gevallen blijven ook de huidige werkwijzen van toepassing; een mogelijke aanmelding bij Sumona moet worden gezien als extra ondersteuning. Een casemanager is immers geen behandelaar.
Huisartsen kunnen een persoon met suïcidale gedachten bij Sumona aanmelden. Daarna heeft de persoon een gesprek met de casemanager. De casemanager kijkt wat de persoon nodig heeft qua zorg en leidt hem of haar toe naar ondersteuning in het sociaal domein (bijvoorbeeld schuldhulpverlening). De casemanagers binnen Indigo Haaglanden kennen dan ook de sociale kaart in de regio en bezitten een breed netwerk van ketenpartners binnen en buiten de zorg. Dit maakt het voor hen mogelijk goede afstemming te vinden tussen behoeften van de aangemelde persoon en de mogelijkheden. Ondanks de belemmering van wachtlijsten binnen de GGZ, zal worden gekeken wat mogelijk is en wordt vinger-aan-de-pols contact geboden. Ook is er aandacht voor naaste betrokkenen; zij worden waar nodig toegeleid naar zorg of ondersteuning.
Sumona biedt een risico-inschattingsinstrument tijdens aanmelden, die naast een goede inschatting van het suïciderisico, ook de basis biedt voor monitoring van dit risico. Na aanmelden worden een jaar lang vaste monitoringscontacten geboden, is er intensief casemanagement in het eerste half jaar en casemanagement op indicatie in het tweede half jaar. De ambitie van Sumona in de regio Haaglanden is om de huidige samenwerking met huisartsen te vergroten.
Referenties
- Steendam M, Beurs D de, Steylaerts C, Donker G. Suïcidaliteit in de praktijk van de huisarts. In: Heeringen K van, Portzky G, Beurs D de, Kerkhof A, editors. Handboek Suïcidaal gedrag. 2nd ed. Amsterdam: De Tijdstroom/Boom; 249-258. 2019
- Hemert AM van, Kerkhof AJFM, Keijser J de, Verwey B, Boven C van, Hummelen JW, et al. Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. Utrecht: De Tijdstroom; 2012.
- GGZ standaard Diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag. Akwa GGZ. Geraadpleegd 27 oktober 2021.
- Beurs DP de, Hooiveld M, Kerkhof AJFM, Korevaar JC, Donker GA. Trends in suicidal behaviour in Dutch general practice 1983–2013: a retrospective observational study. BMJ Open 2016; 6(5): e010868.
- Hermens M, Wetten H van, Sinnema H. Kwaliteitsdocument Ketenzorg bij suïcidaliteit. Aanbevelingen voor zorgvuldig samenwerken in de keten. Utrecht: Trimbos Instituut; 2010.