Grote zorgen over toename online gokken

Een belangrijke beweegreden van de wetswijziging is de bescherming van de spelers. Daarnaast zijn de regels omtrent reclame aangescherpt.

Alle aanbieders van risicovolle kansspelen mogen spelers tijdens hun deelname aan een spel geen bonussen aanbieden. Ook moet iedere aanbieder een preventiebeleid hebben waarin zij, met advies van ervarings- en verslavingsdeskundigen, aangeven wanneer zij ingrijpen bij spelers die verslaafd dreigen te raken.² Zo worden spelers behoed voor een on­eerlijk spelverloop en wordt de kans op risicovol en problematisch speelgedrag verkleind. Naar aanleiding van de verscherpte regels omtrent het beleid, klopten veel kansspelaanbieders aan bij Brijder, Jellinek, Iriszorg en andere verslavingszorginstellingen die aangesloten zijn bij Verslavingskunde Nederland (VKN) om hun preventiebeleid te toetsen. Als reactie hierop gaf het bestuur van VKN aan dat zij als collectief netwerk niet ingaan op verzoeken tot advisering in het kader van de Wet KOA. VKN wil meewerken aan preventiebeleid bij de gokaanbieders als de financiering vanuit een centraal en dus neutraal fonds plaatsvindt.

De kansspelautoriteit geeft aan dat er een veilige omgeving wordt gecreëerd die wordt gekenmerkt door een eerlijk spelverloop en een waarschuwing wanneer de speler over zijn eigen grenzen gaat. Om te kunnen spelen moet de speler een account aanmaken en de aanbieder is verplicht de identiteit van de speler vast te stellen op grond van de wet ter voorkoming van witwassen en financiering van ­terrorisme.³ De speler moet op dat account aangeven hoeveel geld hij wil uitgeven aan de spellen, hoeveel tijd hij wil besteden aan de spellen en hoe vaak hij kan spelen. Houdt de speler zich niet aan deze voornemens, dan moet de aanbieder een pop-up sturen of een waarschuwingstekst op het scherm laten verschijnen. Daarbij is er controle op het (preventie)beleid van de aanbieder en op de eerlijkheid van het spelverloop. Illegale goksites worden hier niet op gecontroleerd.²

Een andere vorm van bescherming van de speler is de mogelijkheid tot inschrijving bij het Centraal Register Uitsluiting Kansspelen (Cruks). Dit is een Nederlands registratiesysteem dat moet voorkomen dat spelers met een gokverslaving toch kunnen gokken.

Wanneer een speler zich inschrijft, is gokken op legale online goksites, in casino’s en amusementshallen voor een bepaalde tijd geen optie meer. De speler kan vanaf het moment dat hij zichzelf inschrijft minimaal zes maanden niet meer gokken.⁴ Wanneer de online aanbieder de speler toelaat, moet de aanbieder controleren of de speler geregistreerd staat in het Cruks. Is dit het geval, dan mag de (online) aanbieder de speler niet toelaten.³ De speler kan zichzelf inschrijven in het Cruks, maar partners en verwanten kunnen dit ook voor hem of haar doen. Wanneer iemand door een ander wordt ingeschreven in het Cruks bepaalt de Kansspelautoriteit of de speler inderdaad in het register opgenomen wordt.²

Daarbij heeft de overheid de regels omtrent reclames aangescherpt. Reclames en bonussen mogen niet gericht zijn op jongeren tot 24 jaar. Bekende personen en beroepssporters zoals profvoetballers mogen vanaf 30 juni 2022 geen reclame maken voor risicovolle kansspelen.²

Ondanks de aangescherpte regels met betrekking tot de bescherming van de speler en de intenties van de Kansspelautoriteit, leidt de wetswijziging bij preventiedeskundigen van Brijder tot vragen en discussie. De mogelijkheid van online gokken op legale sites heeft voordelen, maar lijkt ook risico’s met zich mee te brengen.

Allereerst is het moeilijk om te definiëren wat een veilige gokomgeving of bescherming van de speler concreet inhoudt. Kijkend naar het speltype dat online aangeboden wordt, blijkt dat veruit de meeste online gokspellen short-odd-spellen zijn, spellen die een hoog verslavingsrisico met zich mee kunnen brengen.⁵ Er zijn veel elementen die het gokgedrag kunnen beïnvloeden, denk aan de vormgeving, de geluiden en de snelheid van het spel. Welke productkenmerken en in welke mate deze productkenmerken het gokgedrag en het verslavingsrisico beïnvloeden, is nog niet duidelijk.⁶

De aanbieder is verplicht de speler te waarschuwen door pop-ups en waarschuwingsteksten. Op korte termijn zouden deze waarschuwingen of pop-ups wellicht een moment van bewustwording kunnen creëren. Tegelijkertijd zijn dergelijke waarschuwingen gemakkelijk weg te klikken door de speler, waarna hij weer verder kan spelen. Daarbij is de vraag of de speler in de ‘heat of the moment’ gevoelig is voor een dergelijke pop-up of waarschuwing. Eén van de DSM-criteria van een gokstoornis is ‘Gokken om het verloren geld terug te winnen’. Het is dus maar de vraag of de pop-ups en waarschuwingen effect zullen hebben en hoe groot dit effect is.

Ook de (beperkte) mate van zichtbaarheid levert vragen op. De speler moet een persoonlijk account aanmaken. Hierdoor is te volgen welke gokspellen de speler speelt, hoe hoog zijn/haar inzet is en hoeveel geld er van en op zijn/haar rekening is gestort. Ondanks dat de speler een account aanmaakt en dus niet anoniem is, is de sociale controle op het gok­gedrag door het online gokken kleiner geworden. Waar de barman of barvrouw een gokker aan kan spreken wanneer hij opnieuw geld komt pinnen voor de fruitautomaat, is dit in een app, afgezien van een pop-up of waarschuwingstekst, niet aan de orde. Daarbij kan de informatie die een persoonlijk account met zich meebrengt worden gebruikt om gepersonaliseerde aanbiedingen te doen die de verleiding om door te gaan met gokken of vaker op de site of in de app terug te komen om opnieuw te gokken wellicht groter maken.

Iedereen kan zien dat er de afgelopen tijd ontzettend veel reclame wordt gemaakt voor de online kansspelen. Ondanks dat deze reclames zich niet op jongeren richten, worden zowel jongeren als ouderen heel regelmatig aan deze reclame bloot­gesteld. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat deze blootstelling, vooral bij reeds bestaande gokkers, invloed kan hebben op het gokgedrag en dat kansspelmarketing de beeldvorming omtrent gokken kan beïnvloeden.⁷

Daarnaast wordt er een beroep gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de spelers. Veel spelers kunnen deze verantwoordelijkheid dragen, maar net als bij middelengebruik trekt gokken een doelgroep voor wie het risico op problematiek en afhankelijkheid groter is. Het is de vraag wat het effect van het online aanbod is op het gokgedrag van deze kwetsbare doelgroep en hoe de eigen verantwoordelijkheid in verhouding staat tot het creëren van een gezonde leefomgeving.

De grootste vraag is wat het vergroten van de beschikbaarheid van gokspelen en goksites zal doen met de mate van problematiek omtrent gokken. Er zijn redenen om aan te nemen dat dit zal zorgen voor een toename van gokverslavingen. Tegelijkertijd zijn er ook onderzoeken die dit ontkrachten. Feit is dat de moeite die gedaan moet worden om te kunnen gokken is verkleind. Waar we voorheen naar een casino moesten om gegarandeerd te zijn van een betrouwbaar spel hebben we het casino nu in onze broekzak. Dit staat in contrast met een vorm van verslavingspreventie die veel gebruikt wordt, namelijk het beperken van de beschikbaarheid en toegankelijkheid van kansspelen. Brijder Preventie merkt dat de vragen aangaande gokken toenemen. Geregeld trekken partners of verwanten van gokkers aan de bel, omdat ze zich zorgen maken of vragen hebben. Daarnaast nemen ook jongeren contact op omdat zij in de problemen zijn gekomen door het online gokken.

Terwijl er voor de wetswijziging zelden vragen kwamen over online gokken, heeft iedere preventiedeskundige het af­gelopen jaar een vraag gehad over gokken. Zo kwam er in maart een telefoontje van een vader die zich zorgen maakt om het gokgedrag van zijn zoon (23 jaar) die, sinds online gokken legaal is, veel meer gokte dan hij daarvoor deed. Deze zoon had zich uit zelf­bescherming bij verschillende casino’s en amusementshallen uitgeschreven, maar het online gokken lonkte. In gesprek gaf hij aan dat hij sinds een aantal maanden op ieder vrij moment aan het gokken was. Opvallend was dat hij benoemde te worden getriggerd door reclames. De reclames, zo zei hij, herinnerde hem aan de mogelijkheid om in een korte tijd veel geld te verdienen en het gevoel dat het winnen van geld bij hem opriep. Hij benoemde hier expliciet de slogan “Kennis is koning” van Betcity. In deze reclame zegt Andy van der Meijden: “Betcity gaat tot het gaatje om bij te houden wat er speelt, zodat jij kunt inzetten op inzicht in plaats van op onderbuik­gevoel”, wat bij gokkers kan zorgen voor het idee dat de kans op winst goed te voorspellen is. Tegelijkertijd kon deze jongen precies benoemen waarom hij wilde stoppen met gokken: hij verloor veel meer geld dan hij won en wilde geld sparen voor zichzelf en voor zijn pasgeboren zoon. Preventie is de afdeling binnen de verslavingszorg waar de eerste signalen van een toename in gebruik te zien zijn. Mensen kunnen anoniem met een medewerker in gesprek gaan.

Bij Brijder komen regelmatig vragen binnen over in hoeverre de organisatie sinds 1 oktober 2021 een toename van hulpvragen omtrent gokken ziet en welke lokale verschillen opvallen als het om gok­problematiek gaat. Over de landelijke en lokale verschillen kan Brijder (nog) weinig zeggen. Dit komt allereerst doordat er, net als bij andere afhankelijkheden, altijd sprake is van een behandelkloof. Lang niet iedereen die problematisch gokt, heeft zich bij een verslavingszorginstelling aangemeld. Brijder weet niet hoe het gokgedrag van de cliënten die bij hen in behandeling zijn (geweest) er op dit moment uitziet. Daarnaast is online gokken nog maar net legaal, waardoor er nog weinig cijfers en onderzoeksresultaten beschikbaar zijn. Vooralsnog put men uit eerdere, deels buitenlandse onderzoeken en artikelen.

In de kerncijfers van Brijder wordt primaire problematiek op het gebied van gokken en gamen (nog) niet van elkaar onderscheiden. Van alle cliënten die minstens één dag bij Brijder in behandeling zijn geweest, kwamen 3600 cliënten uit Den Haag, Delft, Midden Delfland, Westland, Pijnacker-Nootdorp en Lansingerland. Van deze 3600 was bij 143 cliënten sprake van gamen/gokken als primaire problematiek. Er zijn gedurende de laatste jaren, dus in de jaren voor de wetswijziging, geen opvallende stijgingen of dalingen waargenomen met betrekking tot de bovenstaande cijfers. Op dit moment zijn er nog geen kerncijfers over het aantal cliënten in behandeling na de wetswijziging.

Er bestaan nog veel onduidelijkheden op het gebied van (online) gokken, zoals de invloed van reclame op gokproblematiek, het effect van waarschuwings­teksten en pop-ups, het effect van de mate van zichtbaarheid in online gokspelen en het effect van het vergroten van het aanbod. De behoefte aan (onaf­hankelijk) onderzoek en het nauwlettend in de gaten houden van de nieuwe ontwikkelingen in de wereld van kansspelen is groot en sinds de wetswijziging extra urgent. Op de site van het Trimbos-instituut staat ‘de Kennisagenda (online) Gokken’ (www.trimbos.nl).