Toename van gonorroe onder heteroseksuele, in Nederland geboren jongeren tot 25 jaar

Gonorroe is een seksueel overdraagbare aandoening die wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria gonorrhoeae. De bacterie kan bij mannen voor infecties zorgen van de plasbuis, endeldarm, keel en bijballen. Vrouwen kunnen door de bacterie last krijgen van de plasbuis, baarmoederhals, eileiders, keel en endeldarm.

Niet iedereen met gonorroe krijgt ook klachten. Mannen met gonorroe merken dit meestal wel: ongeveer 90% krijgt klachten. Vrouwen hebben veel minder vaak klachten: in 30-60% van de gevallen. Ook komen klachten bijna alleen maar voor bij infecties van de geslachtsdelen. Wanneer gonorroe in de keel of anus zit, merkt maar 10% van de mensen dit. Klachten die mannen kunnen krijgen van gonorroe zijn een branderig gevoel of een pussige afscheiding uit de penis (druiper) en pijn bij het plassen. Als mannen niet op tijd behandeld worden, kunnen ernstigere klachten ontstaan, zoals ontsteking van de bijballen of de prostaat. 1

Vrouwen kunnen pijn of een branderig gevoel bij het plassen ervaren, meer of abnormale afscheiding hebben of tussentijds bloedverlies. Als vrouwen niet op tijd behandeld worden, kunnen op termijn ernstigere klachten ontstaan, zoals bekkenontsteking, verminderde vruchtbaarheid of buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Bij zwangere vrouwen met gonorroe kunnen complicaties ontstaan tijdens de zwangerschap. Ook kunnen zij hun baby tijdens de bevalling besmetten, waarbij bijvoorbeeld oogontsteking (namelijk conjunctivitis) kan optreden.

In zeldzame gevallen kan de gonorroebacterie bij zowel mannen als vrouwen, de bloedbaan binnendringen. Dit kan leiden tot ontstekingen van gewrichten, bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. Ook kan een gonorroebesmetting infecties op andere plekken in het lichaam veroorzaken. Wanneer de gonorroebacterie in het oog terechtkomt, kan een oogontsteking ontstaan. Dit komt voor bij volwassenen wanneer geïnfecteerd materiaal (o.a. sperma) direct op het gezicht komt, of na overdracht via de handen.

Gonorroe is een erg besmettelijke soa die vooral overdraagbaar is door onveilige seks. De bacterie is overdraagbaar door contact tussen penis en anus en/of keel en/of vagina. Maar besmetting is ook mogelijk via handen of seksspeeltjes. Om besmetting te voorkomen kan een condoom of beflapje tijdens de seks gebruikt worden. Gonorroe komt vaker voor bij MSM dan bij heteroseksuele mannen en vrouwen. Ook komt gonorroe vaker voor bij MSM met hiv en bij mensen met een migratieachtergrond. 2

Bij mannen met pussige afscheiding kan de aanwezigheid van de gonorroebacterie direct onder de microscoop beoordeeld worden. Het definitief vaststellen van gonorroe gebeurt met een PCR-test, die het DNA van de N. gonorrhoeae bacterie detecteert. Bij mannen wordt de urine getest en bij vrouwen een diep vaginale wattenstok. Bij risicogedrag wordt zowel bij mannen als bij vrouwen een uitstrijk van de keel en/of anus getest. 2

Een goede behandeling is van belang om de besmettelijke periode te verkorten en zo de verspreiding te beperken. De behandeling voor gonorroe is anti­biotica, met als eerste keuze het antibioticum ceftriaxon. De gonorroebacterie kan echter resistent worden tegen dit antibioticum. Om deze antibioticaresistentie te monitoren, is in Nederland een surveillanceprogramma opgezet waar veel Centra Seksuele Gezondheid aan meedoen: het Gonokokken Resistentie tegen Antibiotica Surveillance (GRAS) programma. 3

Naar aanleiding van de landelijke stijging van gonorroe onder heteroseksuele jongeren, heeft het CSG van GGD Haaglanden de eigen data geanalyseerd. Hiertoe zijn gegevens over heteroseksuele jonge mannen en vrouwen (geen transgenderpersonen) uit het patiënten informatiesysteem Aphrodite geëxporteerd. Wegens de opvallende incidentiestijging bij in het bijzonder in Nederland geboren heteroseksuele jongeren, is data van deze doelgroep geselecteerd. Verder is geselecteerd op leeftijden van 15 tot en met 24 jaar. Vindpercentages, oftewel het aandeel positieve gonorroetesten ten opzichte van alle afgenomen gonorroetesten, zijn uitgerekend voor de groepen 15 – 24 jaar en 20 – 24 jaar. Omdat relatief weinig jongeren onder de 20 jaar zich bij het CSG laten testen, is er voor deze groep geen aparte analyse uitgevoerd.

In de landelijke berichtgeving werd voorts in het bijzonder gesproken over een verhoogde incidentie onder hoogopgeleide jongeren. 4 Vindpercentages per opleidingsniveau konden echter niet worden berekend, omdat in bijna de helft van de gevallen geen opleidingsniveau bekend was en er verhoudingsgewijs veel minder laagopgeleiden getest bleken te zijn. Tot slot zijn met name het 1^e kwartaal van 2019 en 2023 met elkaar vergeleken. Voor de vergelijking met begin 2019 is gekozen, omdat hierna door de COVID-19-pandemie geen representatieve hoeveelheid diagnostiek is gedaan. Ook zijn de meest recente data ten tijde van schrijven vergeleken. Omdat dit gaat om data tot 19 juni 2023, zijn de vindpercentages in de periode 01-01-2023 tot 19-06-2023 vergeleken met de corresponderende data van 2019.

Net als landelijk, laat ook de dataset van het CSG van GGD Haaglanden een stijgende incidentie van gonorroe zien onder zowel heteroseksuele vrouwen als mannen in de leeftijdsgroep 15 – 24 jaar. De vindpercentages in 2019 (tot 19 juni) waren 1,75% bij mannen (9 van de 514) en 2,16% bij vrouwen (25 van de 1157). In dezelfde periode in 2023 betroffen de vindpercentages bij mannen en vrouwen respectievelijk 4,48% (27 van de 603) en 3,60% (51 van de 1417) (zie figuur 1). 5 Oftewel: bij mannen was het percentage gonorroe diagnoses in 2023 2,6 keer zo hoog en bij vrouwen 1,7 keer. Het aantal testen is toegenomen, maar vooral het aantal positieve testen: absoluut is sprake van een toename van 18 positieve testen bij mannen (van 9 naar 27) en 26 bij vrouwen (van 25 naar 51) in deze periode.

Landelijk was de toename iets minder dan in Haaglanden. Het landelijke vindpercentage onder heteroseksuele mannen was 2,0% in 2019 en 3,1% in 2023 en bij vrouwen 1,7% in 2019 en 3,6% in 2023. 6 De grotere procentuele stijging onder heteroseksuele mannen bij het CSG van GGD Haaglanden kan minstens gedeeltelijk worden verklaard doordat minder heteroseksuele mannen dan vrouwen zijn getest. Elke extra positieve gonorroetest leidt daarom tot een grotere procentuele stijging.

Op grond van de beschikbare gegevens is het lastig de stijgende incidentiecijfers te duiden. Ook zijn er geen duidelijke verklaringen voor afwijkingen van de trend, zoals bijvoorbeeld het opvallend lage vindpercentage onder mannen in het 1^e kwartaal van 2019. Daarnaast missen er niet alleen data over het eerder vermelde opleidingsniveau, maar ook over bijvoorbeeld alcohol- en drugsgebruik en het gebruik van een condoom.

Er zijn diverse speculaties over de stijging van gonorroe onder heteroseksuele jongeren tot 25 jaar. Zogenaamde ‘superspreaders’, individuen besmet met gonorroe die veel losse en onbeschermde seksuele contacten hebben, zouden een deel van de toename kunnen verklaren. Het is aannemelijk dat dit veelal mannen zijn, omdat de aanvankelijke stijging werd geconstateerd bij heterovrouwen.

Een andere theorie is dat besmetting mogelijk met een ander type N. gonorrhoeae bacterie plaatsvindt. Wellicht heeft dit type andere eigenschappen, zoals een verhoogde besmettelijkheid of meer voorkeur voor vaginaal slijmvlies. Om dit te beoordelen wordt Whole-Genome Sequencing (WGS) ingezet, waarbij verschillen tussen diverse gonorroebacteriën op DNA-niveau geanalyseerd kunnen worden.

Tot slot kan het afgenomen condoomgebruik onder jongeren bijdragen aan het stijgende incidentiecijfer voor gonorroe. 7 Maar dan zouden alle soa-vind­cijfers evenredig moeten stijgen. Het landelijke vindpercentage van chlamydia is in 2022 met 21% gestegen ten opzichte van 2021. Op deze soa wordt tegelijkertijd met gonorroe getest bij CSG’s. Ter vergelijking: het vindpercentage voor gonorroe is met 33% harder gestegen in dezelfde periode. 8 Het afgenomen condoomgebruik onder jongeren is dus niet de enige verklaring voor de toename van gonorroe. 

Ondanks de ontbrekende data zet het CSG van GGD Haaglanden in op informatieverstrekking en voorlichting. Zo is in augustus gestart met het geven van voorlichting tijdens de introductieweken op mbo’s, hbo’s en universiteiten. De voorlichting is gericht op het aanmoedigen van condoomgebruik en bewust omgaan met alcohol en het tegengaan van grensoverschrijdend gedrag.

Daarnaast onderstreept het CSG van GGD Haaglanden het belang van volledige dataregistratie. Alleen dan kunnen betrouwbare conclusies worden getrokken over de redenen achter toename van infecties, en kan meer gericht beleid worden gemaakt. Het CSG van GGD Haaglanden zal daarom het registreren van risicogedrag en opleidingsniveau prioriteren. Na verzameling van deze aanvullende data lukt het hopelijk de getallen beter te interpreteren en tot meer specifiek (preventie)beleid te komen.