Tuberculosebestrijding: ontwikkelingen en uitdagingen

Op 24 maart 1882 presenteerde Robert Koch zijn ontdekking van de bacterie die tuberculose (tbc) veroorzaakt. Sindsdien staat deze datum wereldwijd in het teken van de strijd tegen de ziekte, die na COVID-19 nog steeds een van de meest dodelijke infectieziekten ter wereld is.

Tbc wordt ook wel de ‘sociale barometer’ van de samenleving genoemd: hoe slechter de sociaaleconomische omstandigheden, hoe hoger de incidentie van tbc [*]. Tuberculose komt vooral vaker voor in ontwikkelingslanden, waar beperkte toegang tot zorg en meer risicofactoren voor infectie bijdragen aan een hoge incidentie (meer dan 50 nieuwe tuberculosegevallen per 100.000 inwoners). Dit benadrukt de relatie tussen de ziekte en sociale factoren. 1, 2, 3

Nederland is met 4,3 nieuwe tuberculosegevallen per 100.000 inwoners in 2024, een laag-incidentieland. Tuberculosebestrijding blijft echter essentieel. Wereldwijd draagt ongeveer 25% van de bevolking de bacterie bij zich zonder ziek te zijn. Tuberculose is een van de belangrijkste dodelijke infectieziekten ter wereld, met jaarlijks wereldwijd ongeveer 10 miljoen nieuwe gevallen en 1,5 miljoen sterfgevallen als gevolg van de ziekte. In veel landen blijft deze infectie onbehandeld, terwijl Nederland kiest voor actieve opsporing en behandeling, om de verspreiding van de ziekte te beperken. Dit beleid draagt bij aan het laag houden van het aantal tuberculosegevallen, en vraagt om een goed georganiseerde en gecoördineerde aanpak.

Tuberculose is een ernstige en besmettelijke infectieziekte, veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium tuberculosis. Tuberculose kan in alle organen voorkomen, maar in het merendeel van de gevallen zijn de longen en de lymfeklieren betrokken. Ook kunnen bijvoorbeeld de botten of het zenuwstelsel betrokken zijn.

Extra-pulmonale tuberculose (EPT) verwijst naar gevallen waarbij de infectie zich buiten de longen verspreidt. Dit kan leiden tot diverse symptomen, afhankelijk van het aangetaste orgaan. Wanneer bijvoorbeeld de lymfeklieren zijn aangetast, kunnen zwellingen en pijn optreden. Bij botinfecties kan er sprake zijn van pijn en mogelijke botbeschadiging. Wanneer de hersenen zijn betrokken, kan dit leiden tot neurologische symptomen zoals hoofdpijn, verwardheid of zelfs coma. Het is essentieel om deze vormen van tuberculose tijdig te herkennen en te behandelen, aangezien ze ernstige complicaties kunnen veroorzaken.

Er zijn 2 vormen van tuberculose:

• Besmettelijke longtuberculose: ook wel ‘open tbc’. Door hoesten/niezen wordt de bacterie door-gegeven aan andere mensen. Patiënten moeten bij deze vorm van tuberculose in isolatie.
• Niet-besmettelijke tuberculose: ook wel ‘gesloten tbc’. Patiënten dragen een actieve bacterie bij zich en hebben klachten, maar zijn niet besmettelijk voor anderen. Zij hoeven niet in isolatie en mogen dus gewoon alles blijven doen, zoals reizen en vrienden en familie bezoeken.

Tuberculose-infectie (TBI)

Als iemand wel besmet is met de tuberculosebacterie, maar niet ziek is en (nog) geen tuberculose heeft, dan wordt dat een tuberculose-infectie (TBI) genoemd. Deze persoon is dan ook niet besmettelijk voor anderen. Door een tuberculose-infectie in een vroeg stadium op te sporen, kunnen mensen worden behandeld voordat ze ziek worden. In landen waar tuberculose veel voorkomt, wordt de infectie niet behandeld. In Nederland komt tuberculose relatief weinig voor en om dit zo te houden, worden tuberculose-infecties wel behandeld.

Wanneer iemand tuberculose heeft, is een langdurige en zorgvuldige behandeling noodzakelijk om de bacterie volledig te doden. De behandeling bestaat uit antibiotica, die gedurende ten minste 6 maanden dagelijks ingenomen moeten worden. Na enkele weken is de patiënt meestal niet meer besmettelijk en na afloop van de kuur is de patiënt volledig genezen. De lange behandelduur is cruciaal, omdat de tbc-bacterie langzaam groeit en moeilijk te bestrijden is. De GGD biedt begeleiding en bijstand aan patiënten met vragen of bijwerkingen.

De bestrijding van tuberculose in Nederland is ondergebracht bij de 25 GGD’en. De GGD’en werken gezamenlijk aan een krachtige preventieve en curatieve aanpak. In Zuid-Holland werken de 4 GGD’en binnen het REC-TBC ZH samen (zie kader ‘Uitdagingen in de tuberculosebestrijding binnen regio Zuid-Holland’). Deze samenwerking zorgt ervoor dat de beschikbare expertise en middelen optimaal worden ingezet, en garandeert een hoog niveau van tuberculosebestrijding binnen de regio.

Om de druk op capaciteit en middelen te beheersen en toekomstbestendige tuberculosebestrijding te waarborgen, blijft het REC-TBC ZH inzetten op kwaliteitsborging, deskundigheidsbevordering, efficiënte werkprocessen en digitale transformatie. Daarnaast zijn samenwerking met externe partners, preventie-inspanningen en voorlichting aan risicogroepen belangrijke speerpunten om bewustwording te vergroten en vroegtijdige opsporing te bevorderen. Door deze geïntegreerde en samenwerkende aanpak binnen het REC-TBC ZH en andere REC-regio’s, wordt de tuberculosebestrijding op lange termijn versterkt en blijft Nederland voorbereid op toekomstige uitdagingen binnen de tuberculosebestrijding.

Tuberculosebestrijding blijft een dynamisch en uitdagend werkveld. Dankzij de samenwerking binnen het REC-TBC ZH kunnen GGD’en in Zuid-Holland hun kennis en middelen bundelen, waardoor hoogwaardige en flexibele tuberculosebestrijding gewaarborgd blijft. Nederland kiest ervoor om tuberculose-infecties actief te behandelen. Dit beleid draagt bij aan het laag houden van het aantal tuberculosegevallen en helpt om nieuwe uitbraken te voorkomen.

Dankzij de REC-vorming en bovenregionale samenwerking tussen GGD’en is de tuberculosebestrijding in Nederland robuust georganiseerd. Door uniforme werkwijzen, flexibele inzet van middelen en expertise-uitwisseling, blijft de bestrijding effectief en toekomstbestendig.

Kijk op www.tbczuidholland.nl voor meer informatie over tuberculosebestrijding in de regio.